نام اقیانوس، از واژه‌ی یونانی “okeanus” گرفته شده است و به پیکره‌های بزرگی از آب‌های شور گفته می‌شود. اقیانوس‌ها مرز آبی میان چند خشکی بزرگ و قاره را می‌سازند.
اقیانوس‌ها سه چهارم از کره زمین یعنی ۳۷۴ میلیون کیلومتر مربع را از آب شور احاطه کرده‌اند. جالب است بدانید که؛ اقیانوس‌ها بین نیمکره شمالی و جنوبی به طور مساوی تقسیم نشده‌اند؛ نیمکره شمالی از خشکی بیشتری تشکیل شده است.
نسبت خشکی‌های نیمکره شمالی از جنوبی بیشتر است به طوری که ۳۹ درصد نیمکره شمالی از خشکی و فقط ۱۹ درصد نیمکره جنوبی از خشکی تشکیل شده است.
اهمیت اقیانوس‌ها در زندگی انسان
- منبع غذایی برای انسان
- تنظیم آب وهوا
- ایجاد فرصت‌های تفریحی
- دارا بودن منابع نفت و گاز
- بزرگراهی برای حمل و نقل و تجارت
- اقیانوس‌ها با فتوسنتز گیاهان کوچکی به اسم فیتوپلانکتون که در آب‌ها هستند اکسیژن تولید می‌کنند. این موجودات ۵۰ تا ۸۵ درصد اکسیژنی که ما تنفس می‌کنیم را تولید می‌کنند و حتی این توانایی را دارند تا کربن اضافی را ذخیره کنند.
- اقیانوس‌ها منبع محصولات مهمی مثل دارو و تثبیت کننده‌ها هستند (که ممکن است از جلبک‌های آبزی تشکیل شده باشند.)
منابع آب شور دنیا کجاست؟
قبل از سال ۲۰۰۰ میلادی، تنها چهار اقیانوس در جهان به رسمیت شناخته شده بودند:
- اقیانوس آرام
- اقیانوس اطلس
- هند
- منجمد شمالی
اما پس از آن بدنه‌ی اقیانوسی جدیدی توسط سازمان بین المللی آبنگاری یا هیدروگرافی (IHO) نامگذاری و اعلام گردید، که آن را اقیانوس جنوبی یا اقیانوس منجمد جنوبی می‌نامند. این اقیانوس از بخش‌های جنوبی اقیانوس آرام، اقیانوس اطلس و اقیانوس هند گسترش یافته است.
بنابراین، نام پنج اقیانوس موجود در جهان، اقیانوس آرام، اقیانوس اطلس، اقیانوس هند، اقیانوس منجمد شمالی و اقیانوس منجمد جنوبی هستند.
اقیانوس آرام
این اقیانوس بزرگترین و همچنین عمیق‌ترین اقیانوس در جهان به شمار می‌رود. با ۱۶۵٫۲۵ میلیون کیلومتر مربع مساحت، یک سوم از سطح کره زمین را پوشانده است. عمیق‌ترین نقطه‌ی اقیانوس آرام، گودال ماریانا به عمق ۱۱۰۳۴ متر واقع در غرب این اقیانوس است. مرز‌های آن از زمین‌های آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی در شرق، و روسیه، ژاپن، استرالیا، و گروه‌های مختلف از کشور‌های جزیره‌ای در غرب امتداد یافته‌اند. در جهت مرز‌های شمالی و جنوبی به ترتیب، اقیانوس‌های منجمد شمالی و منجمد جنوبی قرار دارند.
بسیاری از بخش‌های اقیانوس آرام به دلیل عمق زیاد آن، هنوز کشف نشده‌اند. با این حال، در آب‌های کم‌عمق سواحل استرالیا و نیوزلند ذخایر نفتی و میدان‌های گاز طبیعی کشف شده است. استخراج مروارید نیز از آب‌های اقیانوس آرام امری معمول و رایج است. ماهی‌های مختلفی مانند ماهی تن، سالمون، شمشیرماهی، شاه‌ماهی و غیره به وفور اقیانوس آرام یافت می‌شوند.
اقیانوس اطلس
وسعت این اقیانوس ۱۰۶٫۴۰۰٫۰۰۰ کیلومتر مربع است. که ۲۰ درصد از سطح زمین توسط این اقیانوس اشغال شده است. اقیانوس اطلس دومین اقیانوس بزرگ جهان است که مرز آمریکای شمالی از آفریقا و اروسیا (اروپا و آسیا) را مشخص می‌کند. این اقیانوس که اصولاً به شکل S می‌باشد، توسط دو خشکی یا زمین آمریکایی در غرب، و اوراسیا و قاره آفریقا در شرق هم مرز است. مرز شمالی در پایین اقیانوس منجمد شمالی واقع است، در حالی که مرز جنوبی در نزدیکی اقیانوس منجمد جنوبی قرار دارد.
به دلیل وسعت بسیار زیاد اقیانوس اطلس، شرایط آب و هوایی آن نیز از شمال تا جنوب بسیار متفاوت است. جریان‌های سرد و گرم دریایی اقیانوس اطلس، موجب تغییرات آب و هوایی در سواحل این اقیانوس می‌شود. «گلف استریم» و «جریان دریایی شمال اطلس» دلیل اصلی گرم شدن هوای بیشتر مناطق شمال غربی اروپا و جزایر بریتانیا و نیز سرمای شدید نیوفاندلند کانادا در زمستان است.
برخی از گونه‌های جانوری نادر و کمیابی همچون لاک‌پشت دریایی، وال، دلفین، گاو دریایی، فک و شیر دریایی نیز در اقیانوس اطلس به وفور یافت می‌شوند. تخلیه‌ی مکرر ضایعات نفتی، فاضلاب شهری، آلودگی صنعتی و ماهیگیری‌های غیرقانونی، زندگی جانداران اقیانوس اطلس را در معرض خطر قرار داده است.
اقیانوس هند
اقیانوس هند مساحتی به وسعت ۷۰٫۵۶۰٫۰۰۰ کیلومتر مربع دارد و تقریباً ۲۰٪ از سطح کره زمین را پوشانده است.این اقیانوس توسط شبه قاره هند در سمت شمال و اقیانوس منجمد جنوبی در سمت جنوب احاطه شده است؛ و در سمت غرب شبه قاره آفریقا قرار دارد و در سمت شرق با استرالیا و آسیای جنوب شرقی هم مرز می‌باشد.
در اقیانوس شناسی از میان پنج بدنه‌ی آبی، این تنها اقیانوسی است که به نام یک کشور نامگذاری شده است. اقیانوس هند، گرم‌ترین اقیانوس جهان نیز به شمار می‌رود. آب‌های گرم این اقیانوس زمینه را برای زندگی گونه‌های مختلف جانوری فراهم کرده است. فراوانی پلانکتون‌های گیاهی و وجود گیاهان مختلف دریایی در این اقیانوس، موجب تکامل زنجیره‌ی غذایی آن شده است. به همین دلیل، صنعت ماهیگیری در این اقیانوس به ویژه برای صید میگو و تهیه‌ی کنسرو ماهی بسیار پررونق است. البته، علیرغم فراوانی موجودات اقیانوس هند، تغییرات آب و هوایی اثرات مخربی بر اکوسیستم آن داشته است. ماهیگیری بیش از حد موجب بروز اختلالاتی در زیست‌بوم اقیانوس هند شده است.
اقیانوس منجمد جنوبی
اقیانوس منجمد جنوبی به عنوان اقیانوس قطب جنوب شناخته شده است، و به تازگی در فهرست اقیانوس‌های جهان قرار گرفته است. همانطور که از نام آن پیداست، این اقیانوس، بخش جنوبی قاره قطب جنوب را احاطه کرده است. از آنجایی که خشکی و زمینی در اطراف اقیانوس منجمد جنوبی وجود ندارد، این اقیانوس به عنوان اقیانوسی جدا و متفاوت از دیگران طبقه‌بندی می‌شود.
اقیانوس منجمد جنوبی بسیار عمیق است و عمق آن در بخش‌های مختلف، به ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ متر می‌رسد. این اقیانوس با سه اقیانوس هند، اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام هم مرز می‌باشد. محققان معتقدند که بستر این اقیانوس دارای ذخایر نفتی و میدان‌های گازی بسیار بزرگ، مواد معدنی ارزشمند مانند طلا، ذخایر رسوب زردار، منگنز و غیره است. کوه های یخ شناور در اقیانوس منجمد شمالی جزو منابع آب شیرین هستند که می‌توان با آب آن، تمامی انسان‌های زمین را به مدت چندین ماه سیراب کرد.
این اقیانوس همچنین، یکی از خطرناک‌ترین اقیانوس‌های جهان برای کشتیرانی است. وجود آب‌های شور پر تلاطم، طوفان‌های دریایی و کوه‌های یخ بزرگ در اقیانوس منجمد جنوبی امری معمول و رایج است. دور افتادگی این اقیانوس نیز انجام هرگونه عملیات نجات را دشوار می‌کند.
اقیانوس منجمد شمالی
اقیانوس منجمد شمالی که کوچکترین و کم‌عمق‌‌ترین اقیانوس جهان است، در نمیکره‌ی شمالی زمین و قطب شمال قرار دارد. وسعت این اقیانوس در حدود ۱۴٫۰۵۶٫۰۰۰ کیلومتر مربع است و کرانه‌ی ساحلی آن نیز تا ۴۵٫۳۹۰ کیلومتر در امتداد است. عمیق‌ترین نقطه‌ی ثبت شده در این اقیانوس ۵۶۲۵ متر است. اقیانوس منجمد شمالی توسط گرینلند، روسیه، سیبری، بخش‌هایی از اروپا و آمریکای شمالی احاطه شده است. در مرز این بدنه‌ی دریایی، آمریکای شمالی و اروسیا (اروپا و آسیا) واقع شده‌اند.
اقیانوس منجمد شمالی در شرایط آب و هواییِ قطبی واقع شده که دمای هوایش در تمام طول سال بسیار سرد و به صورت یخبندان است. این اقیانوس در طول زمستان، تمامی ساعات را در تاریکی شب سپری می‌کند، ولی در تابستان روزهای متمادی در قطب شمال موجب روشنایی اقیانوس منجمد شمالی می‌شود. زیستگاه دریایی اقیانوس منجد شمالی بسیار حساس بوده و در برابر تغییرات آب و هوایی کوچک نیز آسیب‌پذیر است. گونه‌های جانوری در معرض خطری همچون وال و گراز دریایی در این اقیانوس زندگی می‌کنند. گیاهان در این اقیانوس بسیار نادر و کمیاب هستند و به پلانکتون گیاهی محدود شده است. عروس دریایی یال‌شیری و لیزماهی خط‌خطی از جمله معدود گونه‌های جانوری هستند که در اقیانوس منجمد شمالی زندگی می‌کنند. بستر این اقیانوس دارای ذخایر نفت خام، میدان‌های گاز طبیعی، منگنز و رسوب‌های زر(طلا) دار است.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان
