فارسی
بحران آب در مشهد و ریشههای آن
مشهد بهعنوان دومین کلانشهر پرجمعیت ایران و مرکز استان خراسان رضوی، سالهاست که با بحران آب دستوپنجه نرم میکند. رشد سریع جمعیت، افزایش زائران، توسعه صنعتی و کشاورزی، همراه با خشکسالیهای پیاپی، این شهر را در موقعیت حساسی قرار داده است. در چنین شرایطی، وابستگی مشهد به منابع آبی فرامرزی مانند سد دوستی بر اهمیت مدیریت دیپلماسی آب افزوده است.
اما اکنون با اقدام افغانستان در آبگیری سد پاشدان و مسدود کردن مسیر رودخانه هریرود، این منبع حیاتی تقریباً خشک شده و نگرانیهای گستردهای درباره آینده تأمین آب شرب مشهد به وجود آورده است.
سد دوستی؛ شریان حیاتی مشهد
سد دوستی که در مرز ایران و ترکمنستان ساخته شده است، مهمترین منبع تأمین آب شرب مشهد و بخشهایی از استان خراسان رضوی به شمار میرود. این سد از رودخانه هریرود تغذیه میکند؛ رودی که سرچشمه آن در ارتفاعات افغانستان است.
بر اساس آمار رسمی، بخش عمدهای از آب آشامیدنی بیش از سه میلیون نفر جمعیت مشهد از طریق سد دوستی تأمین میشود. علاوه بر آن، کشاورزی و برخی صنایع منطقه نیز به این منبع وابستهاند.
سد پاشدان افغانستان؛ نقطه آغاز بحران
در اردیبهشت سال گذشته، دولت طالبان در افغانستان آبگیری از سد پاشدان در نزدیکی ولایت هرات را آغاز کرد. این اقدام، مسیر طبیعی هریرود را مسدود کرده و عملاً جریان آب ورودی به ایران را به حداقل رساند.
نتیجه این اقدام، کاهش بیسابقه حجم ذخیره آب در سد دوستی بود؛ بهگونهای که برخی گزارشها از کاهش ۹۰ تا ۹۲ درصدی ذخایر این سد حکایت دارند. به بیان دیگر، سد دوستی امروز تنها «حجم مرده» خود را در اختیار دارد و برای مصارف شرب شهری، تقریباً کارایی لازم را از دست داده است.
ابعاد بحران آب مشهد
ابعاد بحران آب مشهد-
تهدید امنیت آبی: بیش از سه میلیون نفر در مشهد و مناطق اطراف، بهطور مستقیم تحت تأثیر این بحران قرار گرفتهاند.
-
فشار بر منابع زیرزمینی: کمبود آب سطحی، بهرهبرداری بیش از حد از منابع زیرزمینی را در پی دارد و این موضوع پدیده فرونشست زمین را تشدید میکند.
-
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی: کمبود آب میتواند به کاهش کیفیت زندگی، افزایش مهاجرت، محدودیت کشاورزی و تعطیلی برخی صنایع بیانجامد.
-
افزایش تنشهای منطقهای: مسدود شدن جریان آب رودخانههای مرزی همواره عاملی برای تنشهای سیاسی میان کشورها بوده و این موضوع در روابط ایران و افغانستان نیز نمود یافته است.
حقابه ایران و چالشهای دیپلماسی آبی
بر اساس قراردادهای بینالمللی و توافقات گذشته میان ایران و افغانستان، کشورمان از حقابه مشخصی از رودخانههای مرزی برخوردار است. اما با وجود این تعهدات، افغانستان در سالهای اخیر بارها جریان آب ورودی به ایران را مسدود یا محدود کرده است.
کارشناسان بر این باورند که نبود راهکارهای الزامآور و نهادهای ناظر بینالمللی، اجرای این توافقات را با مشکل مواجه کرده و ایران را در موضعی آسیبپذیر قرار داده است.
نگاه منطقهای به بحران آب
بحران آب تنها به مرزهای ایران محدود نمیشود. افغانستان نیز با چالشهای جدی در زمینه مدیریت منابع آبی مواجه است و تلاش برای خودکفایی در تأمین آب شرب و کشاورزی، باعث احداث سدهای جدید در این کشور شده است.
اما مسأله آنجاست که این اقدامات، بدون در نظر گرفتن حقابه پاییندست و بدون هماهنگی با همسایگان صورت میگیرد و همین موضوع به اختلافات منطقهای دامن میزند.
راهکارهای پیشنهادی برای ایران
برای عبور از این بحران و جلوگیری از تکرار حوادث مشابه، مجموعهای از اقدامات ضروری به نظر میرسد:
-
دیپلماسی فعال آبی: مذاکره مستقیم و سازوکارهای حقوقی برای تضمین دریافت حقابه ایران از رودخانههای مرزی.
-
سرمایهگذاری در پروژههای انتقال آب: انتقال آب از دریای خزر یا خلیج فارس به مناطق مرکزی و شرقی ایران میتواند بخشی از نیاز را جبران کند.
-
توسعه شیرینسازی و بازچرخانی آب: استفاده از فناوریهای نوین در شیرینسازی آب شور و بازچرخانی پساب برای مصارف صنعتی و کشاورزی.
-
مدیریت مصرف داخلی: فرهنگسازی برای کاهش مصرف خانگی، اصلاح الگوی آبیاری در کشاورزی و بهبود راندمان صنایع.
-
تقویت همکاریهای منطقهای: ایجاد توافقات چندجانبه با کشورهای همسایه برای مدیریت مشترک منابع آبی مرزی.
خشک شدن سد دوستی بهدلیل آبگیری سد پاشدان افغانستان، بحرانی جدی برای تأمین آب مشهد و بخش بزرگی از خراسان رضوی ایجاد کرده است. این رویداد نشان میدهد که امنیت آبی ایران بیش از هر زمان دیگری نیازمند مدیریت هوشمندانه، دیپلماسی قوی و سرمایهگذاری در فناوریهای نوین آبی است.
اگرچه حل این بحران در کوتاهمدت دشوار خواهد بود، اما با اتخاذ سیاستهای پایدار و همکاریهای منطقهای میتوان از تشدید آن جلوگیری کرد. در غیر این صورت، بحران آب نهتنها امنیت زیستمحیطی بلکه امنیت اجتماعی و اقتصادی ایران را نیز به چالش خواهد کشید.
منبع: ایلنا
بدون دیدگاه