بیش از 70 % سطح زمین را آب فراگرفته که بی شک با ارزشترین منبع طبیعی موجود در سیاره ماست. بدون این ماده با ارزش و فوق العاده گرانبها که از اکسیژن و هیدروژن تشکیل شده، زندگی بر روي کـره زمـین امکان پذیر نخواهد بود. این ترکیب براي رشد و نمو هر چیز در سیاره مان لازم و ضروري است. اگرچه ما انسانها به این واقعیت اشـراف داریم لیکن با آلوده کردن رودخانه ها و دریاچه ها و اقیانوسها آن را نادیده گرفته ایم. نتیجتاً ما به آرامی اما بطور قطـع به سیاره مان صدمه زده ایم بطوریکه موجودات زنده در حد هشدار دهنده در حال مرگ هستند. علاوه بر اینکه موجودات زنده بی گناه می‌میرنـد، آلـودگی بـر آب آشـامیدنی و همچنـین آبهـاي شـناگاهی و تفرجگاهی مان نیز بطور گسترده اثر گذاشته است. به منظورمبارزه با آلودگی آب ، ما باید در فهمیدن مسائل و مشکلات و حل آن کوشا باشیم.
منابع نقطه‌اي و غیر نقطه‌اي
آلودگی آب زمانی اتفاق می افتد که یک بدنه آبی در اثر اضافه شدن مقدار زیاد مواد تحت تاثیر قرار گیرد. زمانیکه آب براي مصرف مورد نظر مطلوب نباشد ، بعنوان آب آلوده مطرح می شود. آلودگی هاي آب موجود داراي دو منبع نقطه اي و غیر نقطـه اي هـستند. آلـودگی بـا منبـع نقطـه اي زمـانی اتفاق می افتد که مواد مضر بطور مستقیم در بدنه آب منتشر گردد. نشت نفت در حادثه اکسون والدز بهترین مثال از آلودگی آب توسط یک منبع نقطه اي اسـت. یـک منبـع غیـر نقطه اي مواد آلاینده را بصورت غیر مستقیم از طریق تغییرات محیطی وارد محیط می کند. بـراي مثـال یـک نمونـه از این گونه آلودگی وارد شدن کود توسط باران به درون رودخانه در قالب آب زهکشی است که این امر به نوبه خـود بـر زندگی آبزیان اثر می گذارد. تکنولوژي براي پایش و تنظیم آلودگی هاي با منبع نقطه اي موجـود مـی باشـد، اگرچـه ممکـن اسـت عوامـل سیاسی مسائل را پیچیده کنند.کنترل منابع غیر نقطه اي بسیار مشکل تر می باشد . آلودگی ناشی از منابع غیر نقطه اي سبب اکثریت آلودگیهاي رودخانه ها و دریاچه ها می باشد.
بیشترین علت‌هاي آلودگی آب
بیشتر علت‌هاي آلودگی شامل پساب‌ها و کودها می باشد که داراي مواد مغذي نظیر نیترات‌ها و فسفات‌ها می‌باشد. مقدار زیاد مواد مغذي سبب تحریک رشد گیاهان آبزي و جلبک ها میشود. نتیجتاً رشد بیش از حد ایـن نـوع از موجودات زنده سبب بسته شدن آبراه‌ها، مصرف بالاي اکسیژن محلول در حین تجزیه شدن و ممانعـت از نفـوذ نـور در آبهاي عمیق‌تر میشود. این مسئله به نوبه خود براي موجودات آبزي بسیار مضر است زیرا بر ماهی‌هـا و دیگـر بـی مهرگان موجود در آب اثر می گذارد.
شکسته شدن زنجیره غذایی
آلودگی همچنین در اثر گل و لاي و دیگر مواد معلق جامد نظیر خـاك ، ناشـی از میـدان هـاي آب زِهکـشی، ساخت و ساز، نواحی شهري و فرسایش ساحل رودخانه ها در زمانیکه باران می آید ایجاد می شود. در شرایط طبیعی رودخانه ها ، دریاچه ها و دیگر راههاي اصلی آب تحت عمل یوتریفیکاسیون که یـک فرآینـد قدیمی است بطور آهسته از رسوب و مواد آلی پر میشود.زمانیکه این رسوبات وارد آب مـی شـود باعـث مختـل شـدن تنفس ماهیها، کاهش باروري گیاهان ، کم شدن عمق آب شده و موجودات زنده آبزي و محیط زیست آنها را از بین می‌برد. وقتی موادآلی به صورت پساب، برگها و علفهاي چیده شده، بعنوان آب زهکشی حاصل از چراگاه هاي احـشام وارد آب شود سبب آلودگی آن می شود. زمانیکه باکتریهاي طبیعی و پروتوزوئرها در آب این مواد آلی را تجزیـه مـی کننـد، مواد آلی سبب مصرف اکسیژن محلول آب می شوند. میـزان اکـسیژن محلـول آب کمتـر از ppm 5-2 شـود شماري از انواع ماهیها و حیواناتی که در عمق آب زندگی میکنند نمی‌توانند زنده بمانند. زمانیکه این اتفاق مـی‌افتـد، موجودات آبزي به تعداد زیاد کشته شده و در نتیجه این عمل منجر به شکسته شدن زنجیره غذایی می شود.
مهم‌ترین مشکلات زیست محیطی در قرن بیستم
آلودگی رودخانه ها و نهرها با آلاینده هاي شیمیایی یکی از بیشترین مشکلات زیـست محیطـی در طـول قـرن بیستم می باشد. آلودگی شیمیایی وارد شده به آب رودخانه ها ونهر هااثرات مخربی را باعث می شود. بیماری‌زا ها نـوع دیگري از آلودگی هستند که مضر بودن آنها ثابت شده است.آنها می تواننـد سـبب بـسیاري از بیماریهـا نظیـر تیقوئیـد، اسهال خونی تا بیماریهاي ضعیف تنفسی و پوستی شوند.بیماریزاها شامل ارگانیزمهـایی همچـون باکتریهـا، ویروسـها و پروتوئر ها هستند. این مواد آلا ینده از طریق پسابهاي تصفیه نشده ، مجاري فاضلاب، مخزنهاي سپتیک و آب زهکـشی حاصل از مزارع مخصوصاً کشتی هایی که فاضلاب خود را در آب دفع می کنند، به محـیط هـاي آبـی وارد مـی شـوند. اگرچه این عوامل میکروسکوپی هستند با این حال اثرات مخربی داشته و می توانند ایجاد بیماري می کنند.
شکل‌های آلودگی آب
سه شکل دیگر از آلودگی آب آلودگی نفتی، مواد رادیو اکتیو وحرارت می باشد. نفت اغلب بدنه اصـلی آب را بـه شکل روغن آلوده میکند که از نشت نفت ایجاد میشود. براي مثال یکی از این نوع آلودگی آب که قـبلا بـه آن اشـاره شده حادثه اکسون والدز است. تخلیه تصادفی، میزان زیادي از مواد نفتی در آب عامل مهمی در ایجاد آلـودگی سـواحل می باشد علاوه بر تانکرهاي نفتی بزرگ (نفتکش ها)، عملیات حفاري در دریا نیز سهم زیادي در ایجاد آلودگی دارند. براي هر میلیون تن نفتی که انتقال داده میشود تخمین زده شده که یک تن آن بصورت لکه نفتی درآمـده کـه معـادل 0001,0 درصد می باشد.مواد رادیو اکتیو بشکل ضایعات از نیروگاهاي هسته‌اي، صنایع،بیمارستان‌ها و مراکز علمی کـه از مواد رادیو اکتیو استفاده میکنند حاصـل مـی شـود. ضـایعات ویـژه ناشـی از معـادن و تـصفیه اورانیـوم و توریـوم مـی‌باشند.آخرین شکل از آلودگی آب حرارت می باشد. حرارت به دلیل اینکه باعث افزایش دما و در نتیجه مـرگ بـسیاري از موجودات زنده آبزي میشود، آلاینده محسوب می شود.زمانیکه تخلیه آب سرد توسط کارخانجات و نیروگاه ها اتفاق افتد کاهش درجه حرارت را سبب می شود.آلودگی نفتی یکی از مشکلات بزرگ می باشد مخصوصاً سبب از بـین رفـتن و انهدام حیات وحش ساحلی می شود. مقدار کم نفت سریعاً در فاصله هـاي دور از طریـق تـشکیل لکـه نفتـی مهلـک پخش می گردد.
آلودگی جهانی آب
تخمین ها نشان می دهد که نزدیک به 5/1 میلیارد انسان فاقد آب آشامیدنی سالم هستند و حداقل 5 میلیـون مرگ و میر در سال را می توان به بیماري هاي ناشی از آب نسبت داد. بیش از 70 %از کل سیاره مان توسـط اقیانوسـها پوشیده شده و این تصور در مردم ایجاد گشته که این پیکر عظیم آبی بعنوان محل دفن نامحدودي براي زبالـه هـا مـی باشد پساب خام ، زباله و نشت نفت سبب از بین رفتن قابلیت رقیق کردن آلاینـده هـا توسـط اقیانوسـها شـده اسـت. سواحل اطراف دنیا مرتباً بدلیل مقادیر زیاد باکتریهاي ناشی از دفع فاضلاب ها تعطیل می‌شـوند و حیـات وحـش آبـی (زندگی آبزیان) نیز صدمه می بیند.
آلودگی آب یک موضوع جدي می‌باشد
بطور واضح آلودگی آب می تواند سـبب از هـم پاشـیدگی زنـدگی سـیاره مـان در یـک وسـعت بـزرگ شـده و مشکلاتی را نیز بهمراه داشته است. کنگره قوانینی را براي مبارزه بـا آلـودگی آب تـصویب کـرده اسـت. بنـابراین بایـد تصدیق کرد که آلودگی آب حقیقتاً یک موضوع جدي می باشد . اما دولت به تنهایی قادر به حل این مشکل نمی باشـد. بنابراین در نهایت این وظیفه ماست که در مواجه شدن با مشکلات آلودگی آبهایمان در جریان مسائل قرار بگیـریم و در حل آن مسئول و دخیل باشیم. ما باید با منابع آبی محلی مان آشنا باشیم و راهکارهاي لازم را بـراي دفـع پـسماندهاي خانگی مضر بیاموزیم، تا اینکه این پسماندها در سیستم هاي تصفیه فاضلاب که قابلیت پذیرش این نـوع پـسماندها را ندارند یا براي دریافت مواد خطرناك طراحی نشده اند مشکلاتی را تحمیل ننمایند. قبل از اینکه از کود در حیاط خانـه مان استفاده نمایم باید موادمغذي موجود را اندازه گیري و در جستجوي چاره ا ي باشیم که از ورود کودبه درون آبهـاي سطحی جلو گیري بعمل آوریم. ما باید با حفظ درختان موجود و کاشت گیاهان و درختان مانع فرسایش خاك شـده و نفوذ آب به داخل خاك را افزایش دهیم. اطراف خانه مان را باید از آشغال، فـضولات حیوانـات اهلـی ،بـرگ درختـان و علفهاي چیده شده حفظ نمایم.انجام این کارها تنها گوشه کمی از کارها یی میباشدکه ما مـی تـوانیم بـراي مبـارزه بـا آلودگی آب انجام دهیم . از ابتداي قرن بیست ویکم مطمئناً آگاهی و آموزش راهکارهـاي مهـم بـراي جلـو گیـري از آلـودگی آب ادامـه خواهد داشت.اگر این اقدامات انجام نشده و آلودگی آب ادامه پیدا کند زندگی بر روي زمین شدیداً بخطـر خواهـدافتاد.
متلاشی شدن محیط زیست جهان قطعی نیست اما دنیاي پیـشرفته بایـد بـا دنیـاي در حـال توسـعه همکـاري کنـدتا اطمینان حاصل شود که اقتصاد هاي صنعتی جدید به مشکلا ت محیط زیست دنیـا نمـی افزایـد. سیاسـتمداران بایـد اندیشه توسعه پایدار رانسبت به توسعه اقتصادي داشته باشند. بـدون اینکـه آسـایش و آرامـش از بـین رود مـردم بایـد چگونه استفاده کردن از انرژي را بیاموزند، پس استراتژیهاي حفاظت باید بطور گسترده تري انتخاب شـود و با تکنولـوژي متداول موجود دوران ناسازگاري محیط زیست جهانی می تواندشروع به برگشت نماید.
منبع: ملک سیاه چشم، زهرا ” آلودگی آب و پیامدهاي آن” سال انتشار 1388
